Cỏ sữa là vị thuốc phổ biến trong y học cổ truyền, vị cay, chua, tính mát; tác dụng trị mụn nhọt lở ngứa, thanh nhiệt giải độc, thu liễm.

• Tiểu sử thần y tái thế Trung Quốc Hoa Đà
• Mách bạn bài thuốc y học cổ truyền trị đau nhức xương khớp
• Bài thuốc trị bệnh từ vị thuốc mẫu đơn bì

Cây cỏ sữa ở nước ta hiện có 2 loại

Đặc điểm cây cỏ sữa

Cỏ sữa thường mọc hoang ở các bãi cỏ ven sông, ẩm ướt ở các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, trừ một số tỉnh vùng núi cao có khí hậu lạnh.

Loại cỏ này ở nước ta hiện có 2 loại gồm: cỏ sữa lá lớn và cỏ sữa lá nhỏ. Cỏ sữa lá lớn (cỏ sữa lông) hay phi dương thảo (Euphorbia hirta L.), họ Thầu dầu (Euphorbiaceae); Cỏ sữa lá nhỏ (Euphorbia thymifolia L.), cùng họ Thầu dầu (Euphorbiaceae). Cả 2 loại cỏ sữa đều có tính vị, tác dụng, cách dùng tương tự như nhau và được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền.

Đặc điểm cỏ sữa lá lớn: cao khoảng 20-25 cm, thân mọc thẳng, màu đỏ nhạt, phủ lông rậm. Lá mọc đối, hình bầu dục, hoặc hình mác, dài 2-3 cm, rộng 7-13 mm, gốc lá tròn, hơi lệch. Mặt dưới có lông màu xám nhạt. Cụm hoa hình cầu, dạng ngù, mọc ở kẽ lá, rất nhiều hoa. Thu hái khi cây bắt đầu ra hoa sẽ có hàm lượng hoạt chất cao. Sau khi thu hái, đem rửa sạch đất cát, phơi hay sấy khô, bảo quản tránh ẩm. Trước khi dùng cắt đoạn, vi sao.

Cỏ sữa lá lớn chứa triterpen: taraxeron, taraxerol, 24 – methylen-cycloartenol, cycloartenol…; các ester của taraxeron; các sterol, Flavonoid: quercitrin, isoquercitrin, các acid phenolic: acid galic, egalic…

Cỏ sữa lá lớn có tác dụng kháng khuẩn và kháng lỵ amip; tác dụng ức chế một số chủng vi khuẩn như trực khuẩn mủ xanh (Pseudomonas aeruginosa), tụ cầu vàng (Staphylococcus aureus); tác dụng chống viêm, giảm co thắt ruột, hạ đường huyết trên động vật thí nghiệm.

Cây cỏ sữa lá lớn

Thuốc trị bệnh từ cỏ sữa lá lớn

Cỏ sữa lá lớn theo Y học cổ truyền có vị chua, cay, tính mát, hơi có độc. Quy vào 3 kinh phế, đại tràng, bàng quang. Tác dụng thanh nhiệt, chỉ ngứa, thu liễm, giải độc. Liều dùng 6-9g/ngày bằng cách sắc. Dùng ngoài lượng thích hợp.

– Tác dụng thanh nhiệt giải độc, trị nhọt trong phế, nhọt vú, mụn nhọt đinh độc, ngứa lở ngoài da, ngứa chân, tay: cỏ sữa, kim ngân hoa, bồ công anh, ké đầu ngựa, mỗi vị 10 -12g.

– Trị mụn lở, ngứa ngoài da: cỏ sữa tươi hoặc khô 200-300 g sắc nước đặc để tắm, rửa, ngày một lần, đặc biệt xoa xát kỹ vào chỗ bị ngứa, lở.

– Thanh tràng chỉ lỵ; trị lỵ amip, lỵ trực khuẩn, tiêu chảy:  cỏ sữa 100g tươi hoặc 10 -12g (khô). Sắc uống.

Hoặc: cỏ sữa, rau sam, cỏ nhọ nồi, búp ổi, lá nhót, mỗi thứ 10g. Sắc uống.

Hoặc: cỏ sữa, hoàng đằng, hoàng liên, hoàng bá, mỗi thứ 10g. Sắc uống.

Hoặc làm thành bột uống trước bữa ăn 1 giờ, ngày 2-3 lần.

Hoặc: 6g cao mềm cỏ sữa (tương đương 50g cỏ sữa khô) và 11g cao khô hoàng đằng (tương đương 100g hoàng đằng khô) cùng tá dược bào chế dạng dạng viên nén hoặc thuốc cốm để uống.

– Thông sữa, trị tắc tia sữa, ít sữa sau đẻ: ý dĩ, thông thảo, mỗi thứ 10g, sắc uống.

– Tác dụng lợi thấp, lợi tiểu. Trị tiểu buốt, tiểu nóng, tiểu ra máu: cỏ sữa, kim tiền thảo, râu mèo, thông thảo, mỗi thứ 12g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần trước bữa ăn 1 giờ.

– Trị viêm phế quản mạn tính: cỏ sữa (khô) 12g, trần bì 10g, cát cánh 15g, cam thảo 6g. Sắc uống.

Cách dùng: các bài thuốc trên đều sắc ngày 1 thang chia 2-3 lần, trước bữa ăn 1 giờ. Đối với phụ nữ có thai cần thận trọng khi sử dụng.

Cây cỏ sữa lá nhỏ

Đặc điểm và tác dụng của cỏ sữa lá nhỏ

Cỏ sữa lá nhỏ có đặc điểm chỉ cao khoảng 10-15cm. Thân và cành mảnh chủ yếu mọc tỏa rộng trên mặt đất. Thân và lá màu đỏ tím. Lá hình bầu dục, nhỏ, mọc đối, mặt dưới phủ lông mịn. Cụm hoa mọc ở kẽ lá thành xim. Quả nang, có hạt nhẵn có 4 cạnh, lông nhỏ.

Thầy thuốc Hữu Định – giảng viên Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur cho biết, cỏ sữa nhỏ có tác dụng, tính vị, cách dùng gần tương tự như cỏ sữa lá lớn. Tuy nhiên chúng đặc biệt tốt với các trường hợp như đại tiện phân xanh, viêm ruột tiêu chảy ở trẻ em; phụ nữ băng huyết, zona, viêm tuyến vú; phụ nữ  sau đẻ ít sữa, tắc sữa. Liều dùng mỗi ngày 40g-100g (khô), sắc uống, ngày một thang.

Liều dùng mỗi ngày 40g-100g (khô), sắc uống, ngày một thang, hay phối hợp các vị thuốc khác.

Cũng giống như cỏ sữa lá lớn, phụ nữ có thai cần thận trọng khi dùng.

Trên đây là những thông tin chính về cây cỏ sữa, tuy nhiên chúng không thể thay thế cho lời khuyên của bác sĩ, thầy thuốc YHCT. Vì vậy bạn vẫn cần đến khám và điều trị nếu thấy sức khỏe bản thân không tốt.

Nguồn: GS.TS. Phạm Xuân Sinh – benhhoc.edu.vn